Wielokulturowy Festiwal Tanga
O festiwalu
W 2021 roku przypadała setna rocznica urodzin Astora Piazzolli – argentyńskiego kompozytora o włoskich korzeniach, twórcy tango nuevo.
Z tej okazji zorganizowaliśmy – wspólnie z dziewiętnastoma wielkopolskimi ośrodkami kultury – festiwal ukazujący bogactwo tanga jako muzyki, tańca i zjawiska kulturowego, wpisanego w 2009 roku na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO.
Imprezy w ramach Festiwalu „A100R’21” odbywały się między 25 czerwca a 11 grudnia.
(zdjęcia: Krzysztof Fabiański)
Cele Festiwalu
- ukazanie wielokulturowości tanga i europejskiego pochodzenia tej muzyki,
- unaocznienie wpływu muzyki żydowskiej na powstanie tango nuevo,
- wskazanie na rolę polskich imigrantów w rozwoju kulturowym Argentyny,
- zwrócenie uwagi na obecność w polskim krajobrazie kulturowym kościołów poewangelickich i synagog,
- zachęcenie mieszkańców – zwłaszcza osób starszych – do zapoznania się z tangiem jako tańcem, który jest idealną formą aktywności, pozwalającą w przyjemny sposób zachować sprawność aparatu ruchu do późnych lat życia,
- wypromowanie mniejszych ośrodków w Wielkopolsce, jako miejsc otwartych dla artystów i ludzi o szerokich horyzontach oraz jako przeciwników zaściankowości i ksenofobii.
- wzmocnienie sieci współpracy między wielkopolskimi domami/ośrodkami/centrami kultury.
Konstytucja Argentyny z 1853 roku, art. 25.
„Rząd będzie wspierał migrację europejską i nie będzie mógł zakazywać, ograniczać czy też opodatkowywać wjazdu na terytorium argentyńskie obcokrajowcom, którzy wyrażą chęć uprawy ziemi, udoskonalenia przemysłu oraz wprowadzenia i przekazywania nauki i sztuki
Argentyna – tygiel europejskich kultur i narodów
Takie otwarcie na obce kultury zaowocowało niebywałym napływem imigrantów – Argentyna stanowiła drugi po Stanach Zjednoczonych cel europejskiej emigracji transatlantyckiej. Pomiędzy rokiem 1857 a 1920 do Argentyny przypłynęło 5,2 miliona imigrantów z Europy.
Istnieje powiedzenie że argentyńskie dziedzictwo zaczęło się na statkach.
Muzyka tanga nie jest argentyńska!
Tango jest muzyką miejską i w związku z tym nie może być muzyką całego kraju, a tym bardziej kraju, który jest praktycznie pustynią. Jeśli sądzić po miejscu urodzenia większości jego autorów, kompozytorów, dyrygentów orkiestr, śpiewaków, muzyków i akolitów, muzyka i teksty tanga nie są argentyńskie, lecz portowe – pochodzą głównie z Buenos Aires.
Tak naprawdę tango jest muzyką europejską.
Najwięksi twórcy tanga urodzili się w argentyńskich miastach, ale najczęściej w rodzinach, które przybyły z Europy. W ten sposób do tanga trafiły muzyczne tradycje włoskie (tragiczny ton i dramatyczne motywy z tekstów pieśni neapolitańskich, ale również piękne melodie z włoskich oper), hiszpańskie flamenco i pieśni andaluzyjskie, portugalskie fado, irlandzkie jigi i reele, francuskie gawoty i kadryle, czeskie polki itd.
Typową tangową orkiestrę tworzą również instrumenty pochodzące z Europy, w tym dwa najważniejsze: bandoneon i skrzypce.
Bandoneon i skrzypce.
Bandoneon powstał w połowie XIX w. w Niemczech, jako substytut organów w małych gminach ewangelickich. Przywieziony do Argentyny szybko stał się fetyszem tanga, bowiem dawał grającemu ogromną skalę „jęków”, „westchnień” i „skrzypień”, tak charakterystycznych dla tej muzyki.
Skrzypce natomiast pojawiły się w muzyce tanga głównie za sprawą muzyków żydowskich, którzy musieli opuścić Europę na skutek pogromów, jakie wybuchały na przełomie XIX i XX wieku. Warto dodać, że w 1881 r., po zamachu na cara Aleksandra II, prezydent Argentyny powołał specjalnego wysłannika na Europę, który miał zachęcać Żydów do przybycia do Argentyny. Znaczna część żydowskich imigrantów pochodziła z Rosji, w tym z terenów polskich. I nie jest to jedyny akcent polski, na który staraliśmy się zwrócić uwagę przy okazji Festiwalu „A100R’21”.
Polacy w Argentynie
8 czerwca 1897 roku do portu w Buenos Aires wpłynął statek z czternastoma polskimi rodzinami na pokładzie. Co prawda Polacy już wcześniej przybywali zarówno do tego kraju, jak i w ogóle do Ameryki Południowej, jednak to właśnie osiedlenie się w czerwcu 1897 roku rodzin chłopskich z Małopolski uważane jest za początek ruchu polonijnego.
O tym, jak ważne to było wydarzenie dla historii Argentyny niech świadczy fakt, że dzień 8 czerwca, czyli Dzień Polskiego Osadnika (Día del Colono Polaco) od 1995 r. jest obchodzony w Argentynie jako święto narodowe.
Nie sposób nie wspomnieć także o Jerzym Petersburskim, który mieszkał w Argentynie w latach 1947-1967, owiany sławą kompozytora jednego z najbardziej znanych tang: „Oh, Donna Clara” (w Polsce znanego jako „Tango Milonga”). W tym okresie pełnił m.in. funkcję dyrygenta w Teatro El Nacional w Buenos Aires i miał okazję współpracować z Astorem Piazzollą.
Astor Piazzolla i tango nuevo
Astor Piazzolla, syn włoskich imigrantów, urodził się w Argentynie, wychował w Nowym Jorku, a kompozytorskie szlify zdobywał w Paryżu, u Nadii Boulanger. Pierwszych poważnych lekcji gry na bandoneonie (przypominam – instrument pochodzi z Niemiec) udzielał mu węgierski pianista Bela Wilda, który gry na fortepianie uczył się u Rosjanina – Siergieja Rachmaninowa. Nic dziwnego zatem, że w latach 50. ub. wieku Piazzolla zaczął tworzyć zupełnie nowe tango, na które ogromny wpływ miała także muzyka żydowska, zwłaszcza charakterystyczny rytm 3+3+2, zasłyszany przez Piazzollę podczas żydowskich uroczystości weselnych w nowojorskiej dzielnicy Greenwich, w której mieszkał w latach młodości (apoteozą tego rytmu jest słynne „Libertango”).
Piazzolla w swoim tango nuevo nie odrzucał tradycji, ale ją modernizował; nie zmieniał lecz eksperymentował; nie niszczył lecz tworzył. Jednak jego wersja była tak osobista i jednocześnie kosmopolityczna, że stała się niezrozumiała dla samych Argentyńczyków. Dlatego też Piazzolla nigdy, do końca, nie został w Argentynie zaakceptowany jako twórca tanga. Straszono go nawet śmiercią – tangueri uzbrojeni w pistolety wkroczyli kiedyś, podczas nagrania, do radiowego studia.
Piazzolla pisał w swoich wspomnieniach: »Nienawidzą mnie, bo wywracam tango do góry nogami, to stare tango, które wszyscy w Argentynie kochają, ale które umiera. Z dala od kraju nie pytali mnie czy gram tango. Moja muzyka mogła się podobać albo nie, ale zawsze była szanowana. W Argentynie osiągnąłem to w ostatnich latach, chociaż zawsze znalazł się jakiś wariat, który krzyknął do mnie: „Mistrzu, proszę zagrać jakieś tango…”«
Informacje organizacyjne
Organizatorzy Festiwalu
- Stowarzyszenie FORUM KULTUR
- Wielkopolska Rada Kultury
- Objazdowy Dom Kultury TAKLAMAKAN
- Trio Taklamakan
Koordynator:
Andrzej „A3” Trzeciak, a3@taklamakan.pl, 604 909 129
Festiwal był dofinansowany ze środków Samorządu Województwa Wielkopolskiego
Konstrukcja Festiwalu
W ramach Festiwalu zorganizowaliśmy szereg imprez pod nazwą TANGONALIA. Na poszczególne imprezy składały się następujące elementy (wszystkie lub niektóre z nich):
- koncerty tang klasycznych, utworów A. Piazzolli oraz muzyki żydowskiej, okraszone pokazami tanga,
- recitale solowe na bandoneonie i prelekcje na temat instrumentu,
- warsztaty taneczne „Pierwsze kroki tanga”,
- kursy tanga,
- milongi czyli tangowe „potańcówki” przy muzyce na żywo i muzyce mechanicznej.
- pokazy filmów, w których tango odgrywa główną lub ważną rolę,
- wystawy fotografii ukazujących zjawisko tanga,
- prelekcje na temat historii tanga i jego wielokulturowości.